Sławomir Futyma - Czytając źródła. O dyskursie wychowawczym z pierwszego „podręcznika do pedagogiki” na podstawie wybranych ksiąg Starego Testamentu
Ze względu na wagę dziedzictwa kulturowego dla rozwoju gatunku ludzkiego niniejsza rekonstrukcja dyskursu biblijnego ujmująca go jako praktykę wychowawczą, systematycznie kształtującą postawy, jest działaniem zmierzającym do wydobycia uniwersalnych reguł człowieczeństwa. I nie chodzi tutaj tylko o coś, co niektórzy chcieliby zamknąć jako aksjomat w przestrzeni edukacji religijnej, czyli nie o poruszanie się wyłącznie w obrębie takiej przestrzeni odwołującej się wprost do koncepcji imitatio Dei, lecz o analizę praktyk codzienności oraz uniwersalnych zasad, w jakie ta codzienność się wpisuje. Wręcz chciałoby się powiedzieć, że moje działania będą zmierzały do uzyskania pewnego rodzaju dystansu wobec religii właśnie.
W ramach tego naukowego namysłu, który staje się spacerem po humanistyce, od wielu lat będącym moim udziałem, poznaje się człowieka w kontekście podejmowanych decyzji i skutków, jakie one rodzą. Tym samym wydaje się, że schemat przyczynowo-skutkowy jest wpisany w naturę bycia człowiekiem i jakakolwiek próba pominięcia tej zasady ujawnia wprost niechęć do myślenia bądź ignorancję. Na tych kilku stronach docieram do uwarunkowań, które stoją za podejmowanymi decyzjami, aby w końcu zrekonstruować postawę samego Wychowawcy, użyteczną we współczesnej teorii wychowania.
Chociaż kategoria językowa, jaką jest „dyskurs”, stała się bardzo modna w wypowiedziach naukowców, to jednak permanentnie pojawia się być może nieuświadomiony błąd w posługiwaniu się tym słowem. Błędem tym jest swego rodzaju personifikacja tejże kategorii pojęciowej, przypisująca pojęciom abstrakcyjnym cechy ludzkie. Być może wielu autorów nieświadomie popełnia tutaj błąd, który rzuca cień na cały naukowy wywód, a zarazem na logikę prezentowanych teorii, np. kiedy odczytujemy następujący tekst: „dyskursy podejmowały ponadczasowe problemy społeczne, kulturowe czy religijne”. Wszak to nie dyskursy podejmowały problemy, lecz ludzie przy pomocy takiego schematu językowego opisywali interesujące ich zjawiska komunikacji.
Moje podejście do teorii dyskursu wynika z przekonania, że po pierwsze – nie istnieje możliwość dotarcia do rzeczywistości wychowawczej samej w sobie. Rzeczywistość jest wytwarzana w czasie rozumianym jako wielkość skalarna określająca kolejność zdarzeń, a także odstępy między zachodzącymi zdarzeniami. Po drugie – że w wychowawcze stosunki społeczne, analizowane w tym tekście, możemy wpisać kategorię władzy wychowującej jako głównego źródła kształtowania się społeczności opisanej na kartach Biblii, a zwłaszcza na kartach Starego Testamentu. Po trzecie – wydaje się, że w historii dziejów, historii biblijnej można mówić o jej dyskursywnym rozumieniu. Takie podejście, które jest charakterystyczne dla budowania za pomocą języka struktur rozumienia zjawisk, prowadzi do sytuacji konstruowania dialogu wychowawczego, którego efektem jest wymiana informacji w celu ukształtowania określonych postaw. Ciągłość tak rozumianego dyskursu wychowawczego prowadzi do stworzeniem ram, w których nienaruszalne tradycje oraz ich charakterystyczny kształt okazują się gwarancją pomyślnej przyszłości szczęśliwych ludzi.
Going Back to the Sources. About the Educational Discourse from the First ‘Textbook for Pedagogy’ Based on Selected Books of the Old Testament
Being aware of the importance of cultural heritage for the development of the human species, this reconstruction of the biblical discourse, which sees it as an educational practice that systematically shapes attitudes, is an activity aimed at extracting universal principles of humanity. And it is not just about something that some would like to close as an axiom in the space of religious education. Because it is not about moving only within such a space referring directly to the concept of imitatio Dei here, but about the analysis of everyday practices and universal principles into which this everyday life fits. On the contrary, I would like to say that my actions will aim at achieving some kind of distance from religion.
As part of this scientific reflection, which becomes a walk in the humanities, which has been my participation for many years, I get to know the human being in the context of the decisions made and the effects that they generate. Thus, it seems that the cause-and-effect pattern is inscribed in the nature of being human, and any attempt to ignore this principle reveals a direct reluctance to think or outright ignorance. In these few pages, I reach the determinants behind the decisions made, to finally reconstruct the attitude of the Educator himself, useful in the contemporary theory of education.
Although the linguistic category of ‘discourse’ has become very fashionable in the statements of scientists, there may still be an unconscious mistake in using this word permanently. This error is a kind of personification of this conceptual category ascribing human characteristics to abstract concepts. Perhaps many authors unknowingly make a mistake here, which casts a shadow over the entire scientific argument and, at the same time, on the logic of the presented theories. For example, when we read the following text: ‘discourses … took up timeless social, cultural or religious problems’. After all, it was not the discourses that took up the problems, but people using such a linguistic scheme described the phenomena of communication that were interesting to them.
My approach to discourse theory results from the belief that there is no possibility of reaching the educational reality in itself, the reality is produced in time understood as a scalar quantity that determines the sequence of events as well as the intervals between occurring events. Secondly, that in the educational social relations analyzed in this text, we can include the categories of educating authority as the main source of shaping the community described in the pages of the Bible, and especially in the pages of the Old Testament. Thirdly, it seems that in the history of history, biblical history can be talked about its discursive understanding. Such an approach, which is characteristic of building the structures of understanding phenomena using a language, leads to the situation of constructing an educational dialogue, the effect of which is the exchange of information in order to shape specific attitudes. The continuity of the educational discourse understood in this way leads to the creation of a framework in which inviolable traditions and their characteristic shape turn out to be a guarantee of a successful future for happy people.
Pobierz plik PDF.